Σύνδρομο Li-Fraumeni και Σάρκωμα

Υπογράφει ιατρικά: Στεφανία Κόκκαλη, Παθολόγος-Ογκολόγος στο «Ιπποκράτειο» Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών

Ο Ιούλιος είναι ο μήνας ευαισθητοποίησης σαρκωμάτων. Σε κάποιες περιπτώσεις το σάρκωμα οφείλεται σε παθογόνες παραλλαγές (βλάβες στο DNA) στα πλαίσια του γενετικού συνδρόμου Li-Fraumeni.

Τι είναι το σύνδρομο Li–Fraumeni

Πρόκειται για ένα από τα σύνδρομα κληρονομικού καρκίνου, το οποίο οφείλεται στην μετάλλαξη του γονιδίου TP53 και ανακαλύφθηκε το 1990. Το γονίδιο αυτό κωδικοποιεί τη σύνθεση μιας ογκοκατασταλτικής πρωτεΐνης, που παρεμποδίζει τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων. Η μεταλλαγμένη πρωτεΐνη δεν ασκεί τον φυσιολογικό κατασταλτικό της ρόλο και έτσι ευοδώνεται η καρκινογένεση. Το σύνδρομο Li-Fraumeni είναι σπάνιο, μιας και προσβάλλει περίπου 5/200.000 οικογένειες παγκοσμίως. Η γονιδιακή μετάλλαξη κληρονομείται από τον ένα ή τους δύο γονείς, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις το άτομο γεννιέται με αυτήν, χωρίς να υπήρχε σε κάποιον από τους γονείς του. Στις τυπικές περιπτώσεις του συνδρόμου η μετάλλαξη στο γονίδιο TP53 είναι παρούσα σε όλα τα κύτταρα ενός οργανισμού και η διάγνωση γίνεται με γενετικό έλεγχο (DNA) στο αίμα.

Τόσο τα παιδιά, όσο και οι ενήλικες με το σύνδρομο Li-Fraumeni έχουν προδιάθεση για διάφορους καρκίνους, με συνηθέστερους τα σαρκώματα μαλακών μορίων και οστών, τον καρκίνο μαστού, τους όγκους του εγκεφάλου, το φλοιοεπινεφριδιακό καρκίνωμα και την λευχαιμία. Ωστόσο οι ασθενείς αυτοί μπορούν να αναπτύξουν όγκους και σε άλλα όργανα/συστήματα, όπως στο γαστρεντερικό σύστημα (πχ έντερο, πάγκρεας), στον πνεύμονα, στο νεφρό, στο θυρεοειδή, στο δέρμα και στον προστάτη. Τα άτομα που έχουν σύνδρομο Li-Fraumeni έχουν 50% πιθανότητα να αναπτύξουν κάποιο καρκίνο μέχρι την ηλικία των 40 ετών και έως και 90% μέχρι την ηλικία των 60 ετών.

Λίγα λόγια για τα σαρκώματα

Τα σαρκώματα είναι μια ετερογενής ομάδα σπάνιων όγκων, οι οποίοι απαρτίζουν το 15% περίπου των καρκίνων στα παιδιά, και λιγότερο από το 1% των καρκίνων στους ενήλικες. Προέρχονται από τα κύτταρα του συνδετικού ιστού, του ιστού δηλαδή που υποστηρίζει άλλα όργανα και ιστούς του σώματος και ο οποίος περιλαμβάνει οστά, χόνδρο, λίπος, μυς, αγγεία, νεύρα και εν τω βάθει δερματικό ιστό. Ανάλογα με τα κύτταρα προέλευσης του συνδετικού ιστού, λαμβάνουν και το όνομά τους οι διάφοροι υπότυποι σαρκωμάτων (οστεοσάρκωμα, χονδροσάρκωμα, λιποσάρκωμα, ραβδομυοσάρκωμα, λειομυοσάρκωμα κοκ). Σύμφωνα με την τελευταία κατάταξη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας το 2020, έχουν αναγνωριστεί πάνω από 100 διαφορετικοί τύποι σαρκώματος.

Στην πλειοψηφία των ασθενών η ανάπτυξη των σαρκωμάτων δεν σχετίζεται με κάποιον συγκεκριμένο παράγοντα κινδύνου. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις σχετίζονται με σπάνια γενετικά νοσήματα, όπως το Li-Fraumeni, το σύνδρομο Gardner, και το οικογενές ρετινοβλάστωμα, καθώς επίσης και με έκθεση σε ακτινοβολία ή χημικούς παράγοντες. Τέλος, το λεμφοίδημα αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα ανάπτυξης συγκεκριμένου τύπου σαρκώματος (αγγειοσάρκωμα).

Η υποψία της διάγνωσης τίθεται τις περισσότερες φορές με την ανακάλυψη μιας ανώδυνης μάζας στα άκρα ή στον κορμό, συνήθως μεγάλου μεγέθους. Όταν πρόκειται για ενδοκοιλιακή εντόπιση μπορεί να είναι τυχαίο εύρημα σε κάποια απεικονιστική εξέταση (αξονική ή μαγνητική), μιας και αυτά τα σαρκώματα συνήθως αργούν να δώσουν συμπτώματα. Η αξονική και ιδιαίτερα η μαγνητική τομογραφία της περιοχής μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση, θέτοντας την υπόνοια σαρκώματος και παραπέμποντας σε βιοψία. Η βιοψία πρέπει να διενεργείται από χειρουργό ή επεμβατικό ακτινολόγο με εμπειρία στα σαρκώματα, ώστε η οδός της να αφαιρείται κατά το μετέπειτα χειρουργείο. Η κύρια θεραπεία των εντοπισμένων σαρκωμάτων είναι η προγραμματισμένη χειρουργική εξαίρεση, ενώ μπορεί να χρειαστεί και χημειοθεραπεία ή/και ακτινοθεραπεία.

Έγκαιρη διάγνωση και παρακολούθηση των ασθενών με σύνδρομο Li–Fraumeni

Η υποψία για σύνδρομο Li-Fraumeni σε κάποιο άτομο μπορεί να τεθεί όταν υπάρχει ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνων που σχετίζονται με το σύνδρομο. Επίσης, υποψία τίθεται σε άτομα ή οικογένειες με πολλαπλούς παιδιατρικούς καρκίνους ή κάποιους πολύ σπάνιους καρκίνους χαρακτηριστικούς του συνδρόμου Li-Fraumeni, όπως το φλοιοεπινεφριδιακό καρκίνωμα, το καρκίνωμα του χοριοειδούς πλέγματος, το αναπλαστικό ραβδομυοσάρκωμα, το μυελοβλάστωμα sonic hedgehog και ο καρκίνος μαστού σε πολύ νέες γυναίκες.

Εφόσον τεθεί διάγνωση με γενετικό έλεγχο, οι ασθενείς και οι υγιείς συγγενείς τους με το σύνδρομο ενημερώνονται μέσω γενετικής συμβουλευτικής, ώστε να μπουν σε πρόγραμμα παρακολούθησης (ολόσωμη μαγνητική τομογραφία ετησίως και άλλες εξετάσεις, όπως ενδοσκόπηση γαστρεντερικού συστήματος, μαγνητική τομογραφία μαστών, αναλόγως των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών όπως φύλο, ηλικία και οικογενειακό ιστορικό). Ο σκοπός αυτής της παρακολούθησης είναι η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση του καρκίνου, σε στάδιο ιάσιμο.